Tynnu sylw at gasgliad hardd PDC.

Mae trysor gwerthfawr o lyfrau celf Cymreig o’r 1920au a’r 1930au bellach yn cael eu prynu yn ôl i’r llyfrgell i genhedlaeth newydd eu mwynhau.

Wedi'i guddio mewn cwpwrdd storfa tan yn ddiweddar, mae casgliad Gwasg Gregynog bellach i'w weld ar FINDit. I ddathlu ei ganmlwyddiant cyntaf, bydd ein casgliad yn cael ei arddangos yn Llyfrgell Trefforest yn ddiweddarach eleni.

Ynglŷn â Gwasg Gregynog

Mae Gwasg Gregynog, Wasg Gregynog gynt, yn un o'r ychydig weisg argraffu preifat sydd wedi goroesi yn y DU. Mae'n cynhyrchu llyfrau wedi'u dylunio a'u crefftio'n hyfryd gyda gweisg argraffu traddodiadol a phapur o ansawdd uchel wedi'i wneud â llaw. Fel llawer o weisg preifat eraill y cyfnod, dylanwadwyd Gwasg Gregynog gan y mudiad Celf a Chrefft o ddechrau'r 20fed ganrif a oedd yn dathlu crefftwaith ac ansawdd dylunio.

Ym Mhrifysgol De Cymru, mae gennym tua 16 o deitlau Gregynog a chafodd y rhan fwyaf ohonynt eu prynu neu eu rhoi i golegau gwahanol yn Ne Cymru sydd bellach yn rhan o Brifysgol De Cymru.

Hanes byr o Wasg Gregynog

Chwiorydd a dyngarwyr cyfoethog oedd Margaret a Gwendoline Davies. Fe brynon nhw Neuadd Gregynog yn 1920 fel menter i ddathlu a hyrwyddo celf, crefft a cherddoriaeth i’r Cymry ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf. Sefydlwyd y wasg argraffu ym 1922.

Rhwng 1923 a 1939, roedd Gwasg Gregynog yn cyhoeddi un neu ddau o argraffiadau cyfyngedig y flwyddyn gan ddefnyddio argraffwyr llythrenwasg traddodiadol, torlun pren a phapur o ansawdd uchel wedi’i wneud â llaw. Cyhoeddwyd y llyfrau yn Gymraeg, Saesneg neu yn y ddwy iaith. Roeddent yn gymysgedd o gerddi, rhyddiaith a chwedlau Beiblaidd.

Daeth y maes argraffu i ben yn 1940 pan gafodd y rhan fwyaf o'r staff gwrywaidd eu galw i ymladd yn yr Ail Ryfel Byd. Bu farw Gwendoline ym 1951 ac ym 1960, rhoddodd Margaret Gregynog i Brifysgol Cymru. Arhosodd yno fel tenant hyd ei marwolaeth yn 1963.

Ym 1965, daeth yr hen Wasg Gregynog i ben. Prynodd Prifysgol Cymru y wasg argraffu a'i hailenwi'n Wasg Gregynog. Ailddechreuodd y cynhyrchiad yn 1976 pan gyhoeddwyd Labordai'r Ysbryd, casgliad o gerddi ysbrydol gan R.S. Thomas.

Mae'n parhau i gynhyrchu monograffau cyfyngedig wedi’u rhwymo gan arbenigwyr hyd heddiw. Ceir detholiad o'r rhain ar wefan Gwasg Gregynog.

I'w barhau..

Yn ein heitem newyddion nesaf am Wasg Gregynog ym Mhrifysgol De Cymru, mae staff y llyfrgell yn datgelu sut y gwnaethant brynu'r casgliad yn ôl i'r chwyddwydr.

© Atgynhyrchwyd drwy garedigrwydd Gwasg Gregynog, Prifysgol Cymru.